Zamek w Kwidzynie

Z Kwidzynopedia - encyklopedia e-kwidzyn
Wersja Rachel (dyskusja | edycje) z dnia 11:58, 21 gru 2018
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)

Spis treści

Historia

Pierwsza strażnica

Niewielki oddział rycerzy Zakonu pod dowództwem mistrza krajowego Hermana Balka dotarł w nasze okolice w roku 1233 wznosząc drewniano - ziemną strażnicę zniszczoną po jakimś czasie przez wiosenną powódź - można by to określić "pierwszym zamkiem". Jeszcze w tym samym roku, w którym stracili budowlę wznieśli kolejną, tym razem położoną na wzgórzu w obrębie dzisiejszego miasta.

Drugi zamek

Przez kilka stuleci w Kwidzynie istniały dwa zamki - krzyżacki (niezachowany), którym władał biskup pomezański i zamek kapituły pomezańskiej sprzężony z katedrą.

Jako że strażnicę określoną "pierwszym zamkiem" zmiotła powódź i nic więcej o niej powiedzieć nie można, zająć się należy "drugim zamkiem". Usytuowany na wzgórzu w południowej części miasta wzniesiony był w latach 1242-1250 jako murowany, prawdopodobnie składał się z dwóch skrzydeł wzmocnionych trzema wieżami. Przekazany biskupom diecezji pomezańskiej w roku 1254 był ich siedzibą do momentu podjęcia decyzji w roku 1290 o budowie w północnym narożu miasta własnej siedziby obok ówczesnego kościoła parafialnego, podniesionego do rangi katedry w roku 1285. Zamek został zniszczony podczas wojny polsko - krzyżackiej w latach 1519 - 1521. Rozebrany zaś w latach 1540 - 1558 - z niego to właśnie prawdopodobnie wykorzystano materiał do budowy w 1586 roku południowej kruchty z wapienia gotlandzkiego. Niewykluczone, iż portal znajdujący się w owej kruchcie pochodzi z kaplicy "drugiego zamku". Mozaika istniejąca nad kruchtą, przedstawiająca męczeństwo św. Jana powstała około roku 1380 jako dar biskupa pomezańskiego Jana Moncha dla katedry (napis pod mozaiką to ślad konserwacji wykonanej w roku 1902).

Trzeci zamek

Widok na zamek. Fot. KrzaQ

czyli ten, który możemy podziwiać do dziś.

Zanim zaczęto budowę przeprowadzono prace przygotowujące miejsce i podłoże pod wzniesienie monumentalnej budowli na przełomie XIII i XIV wieku. Budowa zamku to lata 1310 - 1350, zaś katedrę zaczęto budować od roku 1320, kończąc prace w roku 1355 - jak widać od początku zamek (siedziba kapituły) projektowany był jako całość z katedrą - ze względów obronnych jak i dla wygody kanoników, ukazując jednocześnie jedność władzy duchowej i ziemskiej (ideologiczna wymowa). Projektant niestety znany nie jest a jedynym nazwiskiem na jakie trafiono jest ówczesny mistrz murarski - brat Rupertus. Wielka wieża ustępowa, nazywana dziś gdaniskiem w razie zagrożenia pełniąca rolę ostatniej wieży obrony wzniesiona została w roku 1384. Odległość pięćdziesięciu czterech metrów spowodowana była warunkami topograficznymi. W tym samym czasie w części północnej zamku wzniesiono oddaloną o osiemnaście metrów wieżę studzienną.

Warto wspomnieć o tym iż na mocy II pokoju toruńskiego, pomimo tego, że Kwidzyn pozostał w ramach państwa krzyżackiego biskupem został polski duchowny - Wincenty Kiełbasa. Po jego śmierci antypolsko nastawiona kapituła pomezańska wywołała spór, który doprowadził w latach 1478 - 1479 do "wojny księżej" - to w tamtym czasie polskie oddziały z Malborka oblegały i zdobyły, niszcząc częściowo kwidzyński zamek. Jeszcze bardziej ucierpiał podczas wojny polsko - krzyżackiej w 1520 roku, kiedy to doszczętnie zniszczono "drugi zamek" i poważnie uszkodzono katedrę, i "trzeci zamek", którego naprawa ciągnęła się do końca pierwszej połowy XVI wieku.

Komparatystyka - wykonał Waldemar Plebański

Tak jak zmieniała się historia tak i zmieniał wygląd zamek. W 1728 roku przeprowadzono na zamku poważną przebudowę skrzydła południowo - zachodniego adaptując je na magazyn żywności dla powołanego w Kwidzynie garnizonu wojskowego. W 1773 roku na dawnym zamku kapitulnym ulokowano sąd i więzienie, które działały do roku 1935. Niewykluczone, iż stworzenie magazynów żywności przyczyniło się do rozbiórki w roku 1798 skrzydła południowo - zachodniego, rozebrano również część południowo - wschodnią wykorzystując materiał do budowy nowego gmachu Sądu Ziemskiego. Kapitel przedstawiający turniej rycerski z pierwszej połowy XIV wieku z rozebranego skrzydła zamku można dziś obejrzeć w malborskim muzeum.

Pierwsza połowa XIX wieku, to przeprowadzenie prac adaptacyjnych w celu urządzenia zakładu dla ociemniałych, szkoły rzemieślniczej i remontu sal sądowych. Zmiany nastąpiły również w wieży studziennej, gdanisku i na górnych piętrach skrzydła północno - wschodniego w celu utworzenia nowych cel więziennych.

Kolejną przebudowę zamku w celu przywrócenia historycznego wyglądu zawdzięczamy królowi Prus - Fryderykowi Wilhelmowi IV. Prace przeprowadzono w latach 1854 - 1856 według projektów radcy budowlanego Kocha później również pod jego kierownictwem kontynuowano je w latach 1860 - 1862. Wtedy właśnie zrekonstruowano największą salę w skrzydle północno - zachodnim, przekształcając ją w salę sądową. Największą regotyzację przeprowadzono w roku 1874 pod kierownictwem Gustawa Reicherta przywracając zamkowej bryle dawny kształt. Wówczas to zrekonstruowano narożne wieżyczki, szczyty gdaniska i wieży studziennej, odnawiając również elewacje. Zrekonstruowano również wnętrza wykorzystując ocalałe fragmenty z rozebranych skrzydeł zamku i prawdopodobnie w czasie tej przebudowy zachowane skrzydła uzyskały cztery kondygnacje.

W latach 1935 - 1945 na zamku funkcjonował ośrodek szkoleniowy młodzieży hitlerowskiej.

Ciekawostka:

Na poddaszu zamku w czasie wykonywanych prac remontowych natrafiono pod podłogą na karteczkę, notatkę spisaną przez murarzy i cieśli pracujących tam w 1936 roku. Notatka w języku niemieckim sporządzona na odwrocie Karty Płac donosi:

"Dzisiaj, 20 kwietnia 1936 roku, w dniu urodzin Adolfa Hitlera pracujemy tu, na starym zamku i bardzo ubolewamy, że z tego święta nic nie mamy. Pieniędzy jest u nas zawsze mało".

Murarze i cieśle z firmy Karl Westphal

Bruno Winter - cieśla

Albert Krival - murarz

Willy Lutz - murarz

Max Weidemeier - murarz

Karl Rosenau - pracownik

Firma budowlana "Karl Westphal" jak i pracownicy wymienieni w notatce pochodzili z Kwidzyna.

"Ubolewająca" notatka zasiliła zbiory Muzeum w Kwidzynie.

Teraźniejszość

Dziś w zamku mieści się muzeum prezentujące kulturę materialną prawobrzeżnego Dolnego Powiśla obejmującego ziemię kwidzyńską, sztumską i suską.

20 kwietnia 2018 roku decyzją Prezydenta RP Andrzeja Dudy zespół katedralno-zamkowy w Kwidzynie został wpisany na ekskluzywną listę pomników historii czyli najwspanialszych zabytków w Polsce.

Zamek kapituły pomezańskiej w Kwidzynie znajduje się przy ulicy Katedralnej.

Zamek na pocztówkach

Zdjęcia współczesne

Źródła

  • Zbiory prywatne