Nebrowo Wielkie

Z Kwidzynopedia - encyklopedia e-kwidzyn

Nebrowo Wielkie na mapie
UNIQ46d7f20849bf1a1-googlemap-00000000-QINU

Nebrowo Wielkie (dawn. niem. Gross Nebrau) - wieś położona w powiecie kwidzyńskim, w gminie Sadlinki.

Spis treści

1 Historia
2 Zabytki
3 Ciekawostki
4 Kronikarskim piórem...
5 Galeria
6 Zapisy nazewnictwa
7 Zobacz też
8 Źródła

Historia

Obszar wsi należał od połowy XIII wieku do dominium biskupów pomezańskich. Prawdopodobnie nazwa pochodzi od imienia Eber Lub Neber i słowa niemieckiego "Rau = grabież, zdobycz, łup". W 1361 roku wielki mistrz Winrich von Kniprode rozstrzygnął spór między Eberleinem a biskupstwem. W 1375 roku po raz pierwszy był wymieniony sołtys Johann z Nebrow. Późniejsze zapisy nazwy wsi to: Nebraw (1396), Nebra (1406), Neberow (1505) i Neberaw (1547).

Już z 1393 roku mamy rektora kościoła w Nebrowie, którym był Nikolaus, co świadczy o istnieniu tutaj parafii. Pierwszy kościół uległ zniszczeniu podczas wojny w 1520 roku. Ślady dawnego kościoła kamienno-ceglanego odkryto w 1799 roku na starym cmentarzu pomiędzy Nebrowem Wielkim a Nebrowem Małym. W 1396 roku bp Jan I Mnich nadał wsi Nebrowo 4 łany łąk. Na skutek przerywania wałów wiślanych wieś była wielokrotnie niszczona przez powodzie, m. in. w latach 1395, 1421, 1427, 1480, 1501, 1543. Oprócz powodzi duże zniszczenia spowodowały wojny polsko-krzyżackie w XV i XVI wieku W 1435 roku Krzyżacy przygotowali się pod Nebrowem do obrony przeprawy przez Wisłę do Nowego (dawn. niem. Neuenburg) przed spodziewanym atakiem husytów najeżdżających Pomorze.

Po zwycięstwie reformacji książę Albrecht nadał wieś bp Paulusowi Speratusowi, a ten w 1543 roku chcąc spowodować przypływ osadników, wydał przywilej dla sołtysa Simona Kuscha, który dodał 3 łany. Rozwinął ten przywilej książę w 1547 roku wystawiając nadanie na 43 łany z obowiązkiem naprawy wałów. W 1580 roku 21 chłopów miało 41 łanów na prawie emfiteutycznym na 30 lat za ustalony czynsz, a 2 łany miał proboszcz.

Nowy kościół (ewangelicki) z 1590 roku spłonął wraz z plebanią w 1624 roku. W tym też roku zostało wydzielone Nebrowo Małe. Kolejne zniszczenia spowodowali Szwedzi w 1628 roku ( był tu ich król Gustaw Adolf ) oraz wojska polskie i brandenburskie. Szwedzi dali się we znaki także w 1659 roku i w czasie wojny północnej w 1707 roku. Ofiary śmiertelne pochłonęły epidemie w latach 1627, 1638, 1655 i 1709-1711.

Jakby tego było mało znowu były wielkie powodzie w latach 1663, 1670 (przerwanie wałów k / Wełcza) i 1672.

W 1718 roku wieś miała 40 łanów i 13 mórg, a w 1752 roku tylko 23 łany i ponad 26 mórg, z których czynsz płaciło 13 chłopów.

Po kolejnej rekonstrukcji wałów od 1713 roku w Nebrowie Wlk. była siedziba urzędnika królewskiego nadzorującego stan wałów na Nizinie Kwidzyńskiej. Mieszkańcy Nebrowa Wielkiego i Nebrowa Małego wspólnie pilnowali wałów, likwidowali zatory lodowe i płacili za naprawę umocnień.

Od panowania krzyżackiego istniała w Nebrowie przeprawa łodzią do Nowego (dawn. niem. Neuenburg). Kronikarz zakonny Jan z Żuławki (Johann von Posilge) pisał, że w 1399 roku wyjątkowo groźny prąd rzeki porwał tratwy z ponad 100 mężczyznami.

Ze względu na położenie Nebrowa przy przeprawie oraz na szlaku handlowym do ziemi chełmińskiej istniały też 2-3 karczmy oraz zbierali się tu kupcy i handlarze. W XVII wieku był browar oraz gorzelnia. W 1632 roku sołtys sprzedał w imieniu wsi wędrownemu kupcowi Andreasowi Lau prawo do wyszynku piwa, wina i wódki. Nie dopuszczono też do sprzedaży piwa "obcego" np. z Nowego (dawn. niem. Neuenburg). Kolejni właściciele to Simon Lau i jego zięć Leonard Plaugner (1699 - 1727). Prowadzono też ożywiony handel zbożem i owocami na granicy z Wełczem, który należał do Polski. Po 1630 roku masowo napływali koloniści niemieccy z Pomorza Zachodniego. W 1789 roku były tu 23 dymy.

Po pożarze w 1624 roku kościół został już w 1625 roku, odbudowany w konstrukcji szachulcowej, ale groził zawaleniem już w 1699 roku. W 1743 roku powstała nowa plebania, a do 1747 roku powstał obecny kościół, czwarty w Nebrowie. Koszty pokrył król Fryderyk Wilhelm I oraz mieszkańcy okolicznych wsi. Już z 1586 roku pochodzi wzmianka o nauczycielu w Nebrowie. W XVI - XVIII wieku nauczyciel w szkole kościelnej był jednocześnie kościelnym i organistą. Znane są nazwiska nauczycieli z tego okresu oraz wysokości ich wynagrodzeń w pieniądzu i naturze. Najdłużej te 3 funkcje łączył Jakub Grunau (1680 - 1725).

Z Nebrowa pochodził Bernard Rosenau, który w I połowie XV wieku studiował na uniwersytetach w Pradze i w Wiedniu (magisterium w 1414 roku), a potem był rektorem uniwersytetu w Lipsku.

Do lat 30 - tych XIX wieku pastorzy głosili kazania także po polsku. W roku 1928 przy kaplicy pw. św. Wojciecha powstał cmentarz katolicki.

W XIX wieku aż do 1945 roku była tu 1 - klasowa szkoła ewangelicka. Istniała też w latach 1890 - 1945 szkoła prywatna sióstr Magdaleny i Marty Siebert, a od 1923 roku Gertrudy Lüttke. Od 1901 roku stacja kolejki wąskotorowej znajdowała się na trasie Marezy do Rusinowa.

W latach 1918-1939 było przejście graniczne do Wełcza, należącego do Polski. Mieszkali tu celnicy i znajdował się posterunek żandarmerii. Działał młyn parowy, tartak Adolfa Schmidta, kuźnia, wielu rzemieślników oraz zajazdy z ogrodem i salą taneczną, liczne sklepy. Była to jedna z większych wsi w okolicy. Praktykował tu nawet lekarz i stomatolog.

Zmiana dotychczasowej nazwy Gross Nebrau na Nebrowo Wielkie ustalona została Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 9 grudnia 1947r. (Monitor Polski nr 014, poz. 55).

W latach 1945-1954 działa gmina, a od 1954 do 1972 gromada. Wójtami byli: Franciszek Kocznur, Władysław Barczykowski, Józef Pitrowski, Władysław Słysz.

Dnia 18 maja 1945 roku utworzono szkołę podstawową, którą kierował Gwidon Wojakowski, a następnie: Janina Gliwińska, Mieczysław Batowski, Zofia Łowicka, Alojzy Formela, Zbigniewa Rozkrut, Jan Ornas, Edward Budyś, Adam Czumiel, Piotr Obód i Mariola Strzelczyk. Drewnianą szkołę zastąpiono nową, murowaną, wybudowaną w 1959 roku i rozbudowaną w latach 1983 - 1986. Od 1999 roku powstał zespół szkół z gimnazjum. Działaczami LZS "Olimpijczyk" byli: Jan Murzec, Tadeusz Wiśniewski, Wojciech Chojnacki.

Młynem zarządzali: Leon Majorczyk, Stanisław Chojnacki oraz Ryszard, Kazimierz i Edward Deresiewiczowie.

W 1967 roku utworzono filię Państwowego Ośrodka Maszynowego z Nowego Dworu Kwidzyńskiego, a w 1973 roku SKR (Spółdzielnia Kółek Rolniczych), którymi kierowali: Manfred Ortman, Jan Chyliński, Edward Deresiewicz, Franciszek Hermanowicz, Stanisław Szul, Zygmunt Mosakowski, Andrzej Partyka, Wiesław Wiśniewski, Piotr Żmudowski, Zenon Kardaś.

Zabytki

Kościół p.w. Matki Boskiej Królowej Polski zbudowany został w 1749 roku.
Kaplica p.w. św. Wojciecha zbudowana w 1928 roku.

Ciekawostki

W centrum wsi do niedawna znajdował się kamień z tablicą i datą: 26 maja 1933

Kronikarskim piórem...

Ks. Jan Leo w "Dziejach Prus" z 1631 roku tak pisze o przywileju danym Aberlinowi z Nebrowa...

"My, Brat Winryk von Kniprode, Mistrz Braci szpitala w Jerozolimie, Zakonu Świętej Marii Domu Teotońskiego: wiadomym czynimy wszystkim, którzy to nasze pismo zobaczą i przeczytają, że wszyscy członkowie Kapituły zgodzili się, aby Aberlin von Nebrau ze wszystkimi swoimi dziedzicami pozostał prawem Magdeburskim na urzędzie Sołectwa.

Dajemy mu także swobodę sprzedawania wina, miodu, wszelkiego rodzaju piwa, soli, wonności, wosku i płótna; używania czerwonej barwy w pieczętowaniu; wolne rybołówstwo jednej mili na Nogacie oraz mniejsze sądy.

Za tę łaskę rocznie Kościołowi Katedralnemu w Kwidzynie odda funt wosku i na korzyść Zakonu naszego będzie chował konia i trzymał uzbrojenie oraz inne rzeczy, które są konieczne na wojnę...

Dan w Malborku, roku zbawienia 1361. W poniedziałek po Janie Chrzcicielu. Wobec umiłowanych naszych świadków, Brata Joachima von Sledorf, Brata Antoniego Nymptz, Kolegi, oraz Pana Vasolt, Sekretarza".